ពិធីបុណ្យមាឃបូជា
បុណ្យមាឃបូជាជាពីធីបុណ្យមួយដែលមានសំខាន់បំផុតនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ពិធីបុណ្យព្រះពុទ្ធសាសនាមួយនេះ ត្រូវបានគេសង្កេតឃើញមានការប្រារព្ធឡើងដោយពុទ្ធសាសនិក ខ្មែរនៅប្រទេសកម្ពុជា ខ្មែរក្រោមនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម ឬភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសយួន ពុទ្ធសាសនិកលាវ និង ពលរដ្ឋសៀម។ ពិធីបុណ្យនេះ ប្រារព្ធឡើងនៅថ្ងៃ ១៥ កើតខែមាឃ នៃចន្ទគតិរៀងរាល់ឆ្នាំ ។ ការប្រារព្ធពិធីបុណ្យនេះ ក្នុងបំណងរំឭកដល់ព្រឹត្តិការណ៍ ២ សំខាន់ៗនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាគឺ៖
១–រំឮកដល់ថ្ងៃ ចតុរង្គសន្និបាត (អានថា៖ ចៈ ឬ ចា–តុ–រ៉ង់–គៈ–សន់–និ–បាត) នៃព្រះ ភិក្ខុសង្ឃទាំង ១២៥០អង្គ នាថ្ងៃ ១៥ កើត ខែមាឃ នៅក្នុងវត្តវេឡុវ័ន ឋិតនៅក្នុង កលន្ទកនិវាបស្ថាន ក្រុងរាជគ្រឹះមកធរដ្ឋ ក្នុងសម័យសព្វថ្ងៃនេះ សំដៅត្រង់ ប្រទេសឥណ្ឌាដែលហៅថា ប៊ិហារ (ពិហារ) ។
២–រំឭកដល់ថ្ងៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ដាក់អាយុសង្ខារ គឺពេលនោះព្រះអង្គមានព្រះជន្ម បើគិតតាមឈ្មោះខែ នៅខ្វះប្រហែល ៣ខែ និងបើគិតតាមចំនួនថ្ងៃ នៅខ្វះ ៨៨ថ្ងៃ ទៀត នឹងគម្រប់ ៨០ឆ្នាំគត់ ។ ព្រះអង្គទ្រង់កំណត់នូវព្រះជន្មាយុសង្ខារថា «ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ គិតពីថ្ងៃនេះទៅ នៅខ្វះតែ ៣ ខែទៀតទេ តថាគតនឹងរលត់ខន្ធចូលកាន់និព្វាន»។ ៥៨៨ឆ្នាំ មុនគ្រិស្តសករាជ នៅក្នុងវត្តវេឡុវ័ន ឋិតនៅក្នុង កលន្ទកនិវាបស្ថាន ក្រុងរាជគ្រឹះ មកធរដ្ឋ ព្រះពុទ្ធសមណគោត្តម ទ្រង់បានប្រកាសបង្កើតព្រះពុទ្ធ សាសនាឡើងក្នុងលោកតាមរយៈ «ចតុរង្គសន្និបាត» ដែលមានសមាជិកព្រះអរហន្ត សាវ័កចំនួន ១២៥០អង្គ ។
ពាក្យ «មាឃបូជា» ៖តាមភាសាបាលីសកលគេហៅពិធីបុណ្យនេះថា Mãgha Pujã (អានថា៖ ម៉ាឃៈ ប៉ូឆា) ភាសាខ្មែរហៅថា មាឃបូជា (ត្រូវអានថា៖មាឃៈបូជា មិនត្រួវអានថា មាឃ–បូជា ឡើយ) ជនជាតិសៀមហៅថា มาฆบูชา (អានថា៖ ម៉ាឃៈបូឆា) និងជនជាតិលាវហៅថាມະຄະບູຊາ (អានថាៈ ម៉ាឃៈបូឆ្សា) ។
អត្ថន័យ៖ យោងតាមវចនានក្រមខ្មែររបស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត (ជោតញ្ញាណោ) ត្រង់ទំព័រ ៨៧២ បានពន្យល់អត្ថន័យត្រង់ពាក្យ «មាឃបូជា» ថា ការបូជានៅក្នុងខែមាឃ ឬពិធីបុណ្យមួយសម្រាប់ពុទ្ធសាសនា ធ្វើក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែមាឃ ។
មាឃបូជា មាឃៈ– សំ. បា. ( ន. ) (មាឃ + បូជា) ការធ្វើបូជាក្នុងខែមាឃ ។ ឈ្មោះ បុណ្យមួយសម្រាប់ពុទ្ធសាសនា ធ្វើក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែមាឃ រំឮកដល់សាវ័កសន្និបាត «ការប្រជុំសាវ័ក» នៃព្រះសម្ពុទ្ធដែលហៅថា ចាតុរង្គសន្និបាត «ការប្រជុំមានអង្គបួន» គឺ៖
១– ថ្ងៃនោះព្រះចន្ទ្រចរចូលដល់មាឃនក្សត្រ (ថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែមាឃ)
២–ព្រះភិក្ខុសង្ឃ ចំនួន ១២៥០អង្គ ឥតបានមកកំណត់ពេលគ្នាជាមុនសោះ ក៏ស្រាប់តែមកប្រជុំព្រមគ្នា ក្នុងសំណាក់ព្រះបរមសាស្តា
៣– ព្រះភិក្ខុសង្ឃទាំងអម្បាលនោះសុទ្ធតែជា ឯហិភិក្ខុ ដូចគ្នាទាំងអស់
៤– ព្រះភិក្ខុសង្ឃទាំងនោះសុទ្ធតែជាព្រះអរហន្ត ។ ការប្រជុំមានអង្គ ៤ ដូច្នេះ ក្នុងពុទ្ធសម័យមានតែម្ដងគត់ ក្នុងវេលានោះព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់សម្ដែង ឱវាទបាតិមោក្ខ។ ពួកពុទ្ធមាមកជនគ្រប់ប្រទេសក្នុងសាសនកាលរៀងមក កំណត់ យកថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែមាឃរាល់ឆ្នាំថា ជាថ្ងៃសំខាន់មួយក្នុងការធ្វើបូជា ៖ ថ្ងៃមាឃបូជា, ធ្វើមាឃបូជា, បុណ្យមាឃបូជា ។
ពិធីបុណ្យមាឃបូជានេះ លោក ធម្មបណ្ឌិត ហេង មណីចិន្តា នាយកអង្គការពុទ្ធសាសនា ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ បានធ្វើការអត្ថាធិប្បាយមួយថា បុណ្យនេះប្រារព្ធឡើងដើម្បីរំឮកដល់ថៃ្ង ដែល ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ប្រកាសបង្កើត ព្រះពុទ្ធសាសនាឡើងក្នុងលោក នាប្រទេសឥណ្ឌាកាលពី ៥៨៨ឆ្នាំ មុនគ្រិស្តសករាជ នាថៃ្ង ១៥ កើត ខែមាឃ ក្រោយពីការត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះអង្គចំនួន ៩ខែគត់ ។ ការបង្កើតព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងឋានៈជាអង្គការសាសនាមួយនេះ ធ្វើឡើងនៅក្នុងចំណោម ព្រះសង្ឃចំនួន ១២៥០អង្គ ជាសមាជិកក្នុងអង្គមហាសន្និបាតមួយ ដែលបាននិមន្តមកពីគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈទាំងអស់ ។ នៅក្នុងមហាសន្និបាតនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានប្រកាសនៅគោលការណ៍ចំនួន ១១ប្រការ សម្រាប់ឲ្យសមាជិកមហាសន្និបាតទាំងអស់ប្រកាន់យកជាវិថីជីវិត និងសម្រាប់យកទៅផ្សព្វផ្សាយ ដល់ជនដទៃទៀត ឲ្យបានយល់ពីពុទ្ធសាសនា ។ គោលការណ៍ទាំង១១ ប្រការនេះ មានឈ្មោះជាភាសាបាលីថា «ឱវាទបាដិមោក្ខ» ដែលពុទ្ធសាសនិកជនម្មាក់ៗ ត្រូវយកមកសិក្សាឲ្យយល់ដឹង និងអនុវត្តដូចតទៅ ៖
១–គោលបំណង៖គោលបំណងរបស់របស់ព្រះពុទ្ធសាសនាឬដូចជាគោលបំណងរបស់ពុទ្ធសាសនិកម្នាក់ៗ គឺសែ្វងរកនិព្វានដែលប្រែថាសភាវៈប្រាសចាក ទុក្ខមិនមាន សេចក្តីទុក្ខ មិនមានបញ្ហា នៅក្នុងដួងចិត្តរបស់ខ្លួន ពាក្យនិព្វាននេះ មានន័យស្មើនឹង ពាក្យថា «សន្តិ» ដែលប្រែថា «សេចក្តីស្ងប់» ។ យើងអាចនិយាយថា គោលបំណងរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាគឺការបង្កើតឡើងនូវសន្តិភាពក្នុងដួងចិត្តនេះដែរ ក៏ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃសន្តិភាពក្នុងសង្គមដែលខ្លួនរស់នៅផង ។ ការកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺជាការប្រឹងប្រែង ដើម្បីបង្កើតសន្តិភាពដល់ខ្លួន និងចូលរួមចំណែកដល់សន្តិភាពសង្គម និងពិភពលោក នេះជាកាតព្វកិច្ច ដែលពុទ្ធសាសនិកម្នាក់ៗ ត្រូវប្រឹងប្រែងធ្វើឲ្យសម្រេច ។
២–គោលដៅ៖ សន្តិភាព ឬ និព្វានមិនមែនកើតឡើងដោយការសុំបន់ស្រន់បួងសួងទេ និងក៏មិនអាចកើតឡើងដោយសារផ្តល់ ឬ ប្រទានឲ្យដោយចិត្តស្រឡាញ់ មេត្តារបស់ អាទិទេព ឬព្រះជាម្ចាស់អង្គណាមួយឡើយ សន្តិភាពនេះកើតដោយសារការសន្សំ របស់សកម្មភាព ៣ យ៉ាងគឺ៖
ក. ការមិនធ្វើអាក្រក់ ការកម្ចាត់អំពើអាក្រក់ និងការពារអំពើអាក្រក់ គ្រប់ប្រភេទមិនឲ្យកើតក្នុងជីវិតរស់នៅទាំងផ្លូវកាយ និង ផ្លូវសម្តី។
ខ. ការធ្វើអំពើល្អ បង្កើតអំពើល្អ និងរក្សាអំពើល្អឲ្យស្ថិតសេ្ថរគង់វង្សក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថៃ្ងទាំងអំពើល្អខាងផ្លូវកាយនិងផ្លូវសម្តី ។
គ. ពង្រឹងចិត្តដែលជាមូលដ្ឋាននៃអំពើ ដោយកម្ចាត់កិលេស ឬ មេរោគដែលតោងចិត្តឲ្យ អស់ទៅរហូតដល់ចិត្តស្អាតបរិសុទ្ធ មិនមានសភាវៈអាក្រក់ស្ថិតនៅ ។
៣. លក្ខណៈរបស់ពុទ្ធសាសនិកជន៖
លក្ខខណ្ឌទី១៖ មានការអត់ធ្មត់ក្នុងការធ្វើអំពើល្អ និង កម្ចាត់អំពើអាក្រក់ ។
លក្ខខណ្ឌទី២៖ មិនប្រើអំពើហិង្សាក្នុងការរស់នៅ ។
លក្ខខណ្ឌទី៣៖ មិនប្រើពាក្យបៀតបៀន និង តិះដៀលអ្នកដទៃ។
លក្ខខណ្ឌទី៤៖ រក្សាសីលរស់នៅក្នុងច្បាប់យកច្បាប់ជាធំ។
លក្ខខណ្ឌទី៥៖ បរិភោគប្រើប្រាស់វត្ថុទាំងទ្បាយដោយសន្សំសំចៃនិងស្គាល់ប្រមាណ។
លក្ខខណ្ឌទី៦៖ ចូលចិត្តភាពស្ងប់ស្ងាត់និងបង្កើតបរិយាកាសស្ងប់ស្ងាត់។
លក្ខខណ្ឌទី៧៖ មានសេចក្តីព្យាយាមក្នុងការសម្អាតចិត្ត ធ្វើឲ្យចិត្តមានសមាធិ។
៤.មេរៀនពីបុណ្យមាឃបូជា៖
ថៃ្ងនេះជាថៃ្ងដែលព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់ប្រកាសគោលការណ៍ទាំង១១ប្រការនេះសម្រាប់ ជាប្រយោជន៍ដល់បរិស័ទយកទៅប្រើប្រាស់
ចំណុច១៖ក្នុងឋានៈជាបរិស័ទការអនុវត្តន៍តាមប្រការទាំង១១នេះនឹងនាំទៅរកសន្តិភាពផ្លូវចិត្តជាពិតប្រាកដ ។
ចំណុច២៖ក្នុងឋានៈជាពលរដ្ឋក្នុងសង្គម ការមានគោលបំណងរួមមានគោលដៅ ដូចគ្នា និងការប្រព្រឹត្តប្រហាក់ប្រហែលគ្នានេះ នឹងអាចនាំមកនូវសន្តិភាព និង ការអភិវឌ្ឍដែលប្រកបដោយនិរន្តភាព។
ចំណុច៣៖ក្នុងឋានៈជាក្រុមបក្សនៅក្នុងសង្គម ឬ ប្រទេសជាតិមួយដែលព្យាយាម សែ្វងរកនូវឱកាសដើម្បីរក្សាសន្តិភាព និង ជំរុញដល់ការអភិវឌ្ឍដល់ប្រទេសជាតិ តែឯងនោះ ការគោរពតាមគោលការណ៍ទាំង ១១ប្រការនេះនឹងកាត់បន្ថយបាននូវ អស្ថិរភាពជម្លោះ និង អំពើហិង្សា ដែលកើតមកពីការប្រកូតប្រជែងគ្នាបាន ។
ចំណុច៤៖ក្នុងឋានៈជាអ្នកផ្សាយសាសនា ការប្រព្រឹត្តទៅតាមគោលការណ៍នេះ នឹង នាំឲ្យមានការយោគយល់ការផ្តល់កិត្តិយស ដល់គ្នា និង គ្នា ការរស់នៅជុំគ្នាក្នុងឋានៈជាមនុស្សជាតិបាន បើទោះជាមានសាសនាខុសគ្នាក៏ដោយ។
ចំណុច៥៖ក្នុងឋានៈជាអន្តរជាតិការគោរពតាមគោលការណ៍នេះនឹងនាំមកនូវនិរន្តរភាព របស់មនុស្សជាតិ បរិស្ថានធម្មជាតិ ពិភពសត្វ និង អាកាសធាតុដ៏យូរអងែ្វងបានដោយ មិនបាច់ព្រួយបារម្ភក្នុងការដណ្តើមគ្នាដើម្បីរស់ឡើយ ៕
