សេចក្ដីយល់ឃើញអំពីប្រាសាទនគរវត្ត
របស់លោកព្រីលុស្គី
ដកស្រង់ចេញពីទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយា ឆ្នាំ១៩៣៦
លោកព្រីលុស្គីជាអ្នកប្រាជ្ញធំ ១ សម្រាប់ព្រះពុទ្ធសាសនានឹងព្រាហ្មណសាសនា ។ លោកបានពន្យល់ដូចសេចក្ដីខាងក្រោមនេះអំពីប្រាសាទនគរវត្ត នឹងអំពីដែលប្រាសាទនេះបែរមុខឆ្ពោះទៅទិសខាងលិច ។
ប្រាសាទនគរវត្ត តាំងនៅក្រៅកំផែងនគរធំចំ ងាយប្រមាណ ១ គីឡូម៉ែត្រមកទិសខាងត្បូង ។
នៅខាងមុខទិសខាងកើតនឹងទិសខាងលិចនោះក្នុងមុខមួយៗ មានទ្វារ ៣ នៅត្រង់កណ្ដាល ។ឯទ្វារខាងកើតនោះឥតមានត្រូវចេញចូលឡើយ ព្រោះទ្វារទាំងនោះគ្មានជណ្ដើរ ។ ទ្វារធំសម្រាប់ចូលនោះ បែរមុខទៅទិសខាងលិច ហើយនៅមុខនេះមានចោះទ្វារ ៣ យ៉ាងធំ ៗ ដំរីដើរចូលបានយ៉ាងស្រួលឥតទើសទែង ។ គឺជាទ្វារកិត្តិយស ហើយប្រហែលជាធ្វើសម្រាប់ក្បួនដង្ហែស្ដេចយាងចូលចេញ ។ ឯចំណែកមនុស្សធម្មតាដែលគេបើកឲ្យចូលកាលជាន់នោះ ត្រូវដើរព័ទ្ធជុំវិញកំផែង ហើយត្រូវចូលតាមទ្វារដែលមានចោះតែមួយ ៗ ពីខាងជើងឬពីខាងត្បូង ឬចូលតាមទ្វារដែលមាននៅជ្រុងគ្រប់ជ្រុងទាំងអស់ ។ នៅពីខាងស្ដាំទ្វារនៅមុខខាងត្បូងមានក្បាច់ចំឡាក់ឆ្លាក់គ្រឿងត្រង់វិនិច្ឆ័យទោសមនុស្សដែលស្លាប់ទៅទាំងប៉ុន្មាន ហើយមានស្ថានសួគ៌ នឹងស្ថាននរក ។ ក្បាច់ចំឡាក់ផ្ទាំងនេះ រៀបចំអ្នកដែលចូលមើលឲ្យមើលនៅកន្លែងដំកល់ព្រះបរមសពស្ដេច1 ។ ដូច្នេះយើងត្រូវឧបមាថាកន្លែងដែលចូលទៅមើលនោះត្រូវចាប់ពីខាងស្ដាំទ្វារខាងត្បូងទៅ ។ នៅវេលាដែលទទួលយកនូវសេចក្ដីវិនិច្ឆ័យដៅយកដូច្នេះហើយ ក្បាច់រចនាទាំងឡាយនៅជញ្ជាំង ក៏លេចសេចក្ដីភ្លឺច្បាស់ឡើងដល់គំនិតក្បាច់ចំឡាក់នៅជញ្ជាំងជារឿងរ៉ាវនោះមានទំនងត ៗ គ្នាស្រួលមានក្សណ៍មានខណ្ឌ ដែលអ្នកស្រាវជ្រាវប្រាសាទបូរាណមុន ៗ មិនបានដឹង ។ គឺតពីពួកស្ថានសួគ៌នឹងស្ថាននរកទៅ គេប្រទះឃើញរឿងកូរសមុទ្រ រួចឃើញរឿងចម្បាំងពួកទេវតានឹងពួកអសុរ ឃើញរឿងបរាជ័យនៃពានរនឹងមានរឿងចម្បាំងពួកទេវតានឹងពួកអសុរ ១ ពួកទៀត តពីនេះទៅឃើញរឿងស្ថានមនុស្សលោកយើង មានរឿងចម្បាំងធំ ២ នៅលង្កានឹងនៅកុរុក្សេត្រ រឿងទី ១ ខ្ចីមកពីរឿងរាមាយណ ហើយរឿងទី ២ ខ្ចីមកពីរឿងមហាភារត នៅផ្ទៃខាងចុងនៃជញ្ជាំងខាងត្បូង ឃើញមានចំឡាក់រឿងកងទ័ពព្រះបាទសូរ្យវរម័នទី ២ ។ ឯក្បាច់ជញ្ជាំងនោះមានរឿងត ៗ គ្នាតាមរបៀបប្រវត្តិការនៃរឿងរ៉ាវដូចមានក្នុងរឿងបូរាណនឹងក្នុងឃ្លោងរឿងចម្បាំងដែលអ្នកបានមើលចាំបានស្រាប់ ។ គឺថាជាបន្ទាប់តពីរឿងវិនិច្ឆ័យសេចក្ដីមនុស្សស្លាប់នោះឃើញរឿងកទឹកកដី (គឺកូរសមុទ្រ) ឃើញចម្បាំងទេវតានឹងអសុរ រួចពីនេះឃើញរឿងចម្បាំងធំ ៗ ដែលទៅបញ្ចូលគ្នានឹងរឿងកងទ័ពព្រះបាទសូរ្យវរម័នទី ២ អ្នកតុបតែងក្បាច់ប្រាសាទនគរវត្ត បានប្រតិស្ឋរឿងរ៉ាវតាំងអំពីរឿងកទឹកកដីរហូតដល់មកសម័យកសាងប្រាសាទនេះ គឺរឿងកទឹកដី រឿងទេវតានឹងអសុរ រឿងរ៉ាវដែលមានត ៗ មកនឹងពង្សាវតារ ។ គេឥតមានថាជាមួយនឹងលោកសឺដេសឡើយអំពីលំដាប់នឹងទំនងដែលត្រូវពិនិត្យក្បាច់ជញ្ជាំងនោះមិនដូចទីឯទៀតសោះ ។ គឺក្បាច់ជញ្ជាំងរៀងគ្នាតាមលំដាប់ប្រសវ្យ ហើយទំនងនេះក៏ដូចជាទំនងប្រាសាទដែលតាំងនៅពីខាងត្បូង ហើយជាខាងក្រៅក្រុងស្ដេចនោះដែរ ។ ដូច្នេះប្រាសាទនគរវត្តមិនមែនជាកាលជាន់ដើមគេកសាងសម្រាប់ឧទ្ទិសថ្វាយព្រះវិស្ណុឡើយ គឺជាប្រាសាទសម្រាប់ដំកល់នូវព្រះបរមសពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរម័នទី ២ ដែលទ្រង់មានព្រះនាមក្រោយទិវង្គតជា វិស្ណុលោក ។
ដោយជាប់ជំពាក់នឹងការឯទៀតជាច្រើន មិនមានឱកាសនឹងចេញផ្សាយនូវផលដែលកើតឡើងដោយការស្រាវជ្រាវរបស់ខ្ញុំ នោះខ្ញុំគ្រាន់តែស្រង់សេចក្ដីមកពោលបន្តិចអំពីការទាំងនេះតាមសេចក្ដីដូចមានខាងក្រោយ នៅវេលាក្រោយដែលបានពិនិត្យក្បាច់ចំឡាក់ ដែលរចនាថែវទី ១ នៃប្រាសាទនគរវត្ត នោះបានសេចក្ដីខុសអំពីសេចក្ដីជឿដែលគេធ្លាប់បានជឿទួទៅគ្រប់គ្នាទាំងអស់ គឺថាក្បាច់ចំឡាក់នៅជញ្ជាំងរៀបរៀងតគ្នាតាមលំដាប់មុនក្រោយយ៉ាងត្រឹមត្រូវ ។ អ្នកដំណើរដែលដើរមើលរឿងគេត្រូវដើរជុំវិញប្រាសាទទុកកន្លែងកណ្ដាលឲ្យនៅជាខាងឆ្វេងដៃដរាប នេះហើយជាហេតុដែលប៉ះពាល់ដល់រឿងដើមរបស់ប្រាសាទនគរវត្ត ។
ដើម្បីនឹងឲ្យបានយល់អំពីក្បាច់ជញ្ជាំងប្រាសាទនគរវត្តនោះ ត្រូវដើរក្រឡឹងជុំវិញដាក់ប្រាសាទពីខាងឆ្វេងដៃដរាប ។ ការធ្វើបំពានច្បាប់ប្រទក្សិណដូច្នេះ ទំនងជាកើតឡើងដោយប្រាសាទនេះជាប្រាសាទសម្រាប់ដំកល់នូវព្រះបរមសព ហើយម្យ៉ាងវិញទៀតទិសដែលឆ្ពោះមុខទៅរកក៏មិនជាទិសធម្មតាផង ។
ចំពោះនឹងចំណោទដែលចោទដូច្នេះ ខ្ញុំបានពន្យល់រួចហើយ ថាកុំឲ្យញញើតនឹងឆ្លើយដោយយ៉ាងជាក់លាក់ ។ ឯប្រទក្សិណនោះគឺត្រូវដើរជុំវិញវត្ថុអ្វី ១ ឬមនុស្សណា ១ ដោយទុកវត្ថុនោះ ឬមនុស្សនោះពីស្ដាំជាដរាប គឺជាពិធីដែលគោរពកិត្តិយសដល់ព្រះ ដល់ទេវបុត្រទេវតា ឯប្រសវ្យវិញនោះ គឺដើរបញ្ច្រាសមកវិញ គឺជាពិធីដែលគោរពជាកុត្តិយសដល់ខ្មោច ។ ដើម្បីនឹងឲ្យយល់នូវក្បាច់ជញ្ជាំងប្រាសាទនគរវត្ត នោះត្រូវដើរក្រឡឹងតាមក្បាច់ចំឡាក់នោះដោយដាក់ផ្ទៃកណ្ដាលពីខាងឆ្វេងជាដរាប គឺប្រសវ្យ ហើយឯភាពសណ្ឋានទីតាំងរបស់ប្រាសាទនេះចំពោះនឹងទីក្រុងស្ដេចនោះទំនងតែជាការសម្រាប់ព្រះបរមសពប៉ុណ្ណោះ ។ ដូច្នោះឃើញថាប្រាសាទនគរវត្តកាលដែលកសាងនោះមិនជាទីទេវស្ថានឡើយ គឺច្បាស់ជាទិដំកល់សពដោយពិត (អនុសាវរិយស្ថាន) ។
គេនឹងពោលទាស់តវិញមិនខាន ថាព្រះបាទបរមវិស្ណុលោក ដែលគេសាងប្រាសាទនគរវត្តថ្វាយនេះ កាលមុននឹងទ្រង់ព្រះទិវង្គត លោកបានលើកព្រះអង្គជាព្រះរួចទៅហើយ ហើយប្រាសាទដែលគេសាងថ្វាយព្រះអង្គក៏ជាប្រាសាទសាងថ្វាយព្រះដែរ បើដូច្នេះគេទុកដាក់ជាទេវស្ថានក៏បាន ។ សេចក្ដីដែលពោលទាស់នេះអាចនឹងបដិសេធចេញបានដោយងាយ ។ ដើម្បីនឹងឲ្យច្បាស់ការនោះត្រូវពិចារណា កុំយកតាមសេចក្ដីឃើញរបស់យើង គឺត្រូវយកតាមសេចក្ដីយល់ឃើញ នឹងគំនិតរបស់អ្នកកសាងនឹងអ្នកដើរមើលនូវប្រាសាទ ។ ដើម្បីនឹងរើសនាមប្រាសាទក្នុងពាក្យ ទេវស្ថាន នឹង អនុសាវរិយស្ថាន នោះត្រូវពិចារណាអំពីបុណ្យដែលគេធ្វើគោរព នោះជាគោរពដល់សពមនុស្ស ឬដល់ព្រះអដ្ឋិរបស់ព្រះ ។ ក្នុងស្ថានទី ១ គឺប្រសវ្យ ហើយក្នុងស្ថានទី ២ គឺប្រទក្សិណ ។ ចុះបើក្បាច់ជញ្ជាំងតាំងរៀបរៀងឲ្យអ្នកដែលចូលទៅតាំងធ្វើប្រសវ្យដូច្នេះហើយ នោះយើងមិនត្រូវយល់ថាជាទេវស្ថានឡើយ ។ ពិតមែនតែសាធារណជនមានទំលាប់ហៅតាមពួកអ្នកប្រាជ្ញ ថាប្រាសាទនគរវត្តជាទេវស្ថានគ្រប់ ៗ គ្នាមកហើយ តែថាសេចក្ដីដែលហៅនេះមិនត្រូវចំលើឈ្មោះមែនរបស់ប្រាសាទនេះទេ ។
សេចក្ដីយល់ឃើញរបស់យើង មានសំអាងដោយដំណឹងដែលអ្នកពិនិត្យស្រុកទេសជាន់ពីដើម បានចារិកទុកៈ
ក្នុង គ. ស. ១២៩៥ មានរាជទូតចិនម្នាក់បានមកដល់នគរវត្តក្នុងស្រុកខ្មែរ ដោយព្រះចៅ ចេន–ត្សុង ដែលជាស្ដេចរាជាធិរាជពួកយុអានទ្រង់ចាត់មក ។ ក្នុងបណ្ដាពួករាជទូតទាំងនោះ មានម្នាក់ឈ្មោះ ជាវ–តា–កួន ជាអ្នកចង់ចេះចង់ដឹងឧស្សាហ៍សាកសួរកត់ត្រា ហើយបានទុកស្នាដៃដែលកត់ឲ្យយើងបានដឹង អំពីភាពភូមិស្ថានយ៉ាងសំខាន់នៃទីក្រុងខ្មែរ ។ ប្រហែលជា ជាវ–តា–កួន បានឃើញប្រាសាទព្រះវិស្ណុលោក តែឃើញតែពីខាងក្រៅ ព្រោះគាត់បានសារសព្ទអំពីភាពទំនងយ៉ាងប្លែកដូចសេចក្ដីខាងក្រោយនេះ
វេលាដែលចេញតាមក្លោងទ្វារខាងត្បូងទៅ គេប្រទះឃើញប្រមាណកន្លះ “លី” មានប្រាសាទសាងដោយថ្ម ១ ដែលអ្នកស្រុកពោលថាព្រះលូប៉ានបានសាងតែ ១ យប់ហើយស្រេច ។ ហើយប្រាសាទដំកល់សព្វ លូប៉ាន នោះនៅចំងាយប្រហែល ១ លី ពីក្រៅកំផែងខាងត្បូង បណ្ដោយជុំវិញប្រាសាទនោះប្រមាណ ១០ លី ក្នុងទីនោះឃើញមានផ្ទះតូច ៗ សាងដោយថ្មជាច្រើនរយខ្នង ។
បណ្ដោយជុំវិញប្រាសាទដំកល់សពលូប៉ាន (១០ លី ស្មើនឹង ៨០០ ម៉ែត្រ) ប្រវែងនេះប្រហែលគ្នានឹងនគរវត្ត ទីកន្លែងប្រាសាទក៏ត្រូវគ្នា មានតែចំងាយពីក្លោងទ្វារខាងត្បូងនគរធំមកឃើញជិតពេកគឺតិចដល់ទៅពាក់កណ្ដាល ប៉ុន្តែការបន្តិចបន្តួចនេះមិនជាមានប្រយោជន៍ប៉ុន្មានទេ ព្រោះនៅទីកន្លែងដែលពោលនេះ មិនដែលឃើញមានប្រាសាទឯណាផ្សេង ៗ ដែលមានទំហំដូច្នេះឡើយ ។ ការនេះគ្មានអ្វីជាទីនាំឲ្យសង្ស័យទៀតទេ ដែល ជាវ–តា–កួន ហៅថាប្រាសាទដំកល់សព លូប៉ាន នោះគឺប្រាសាទនគរវត្តដោយពិត ។
ហេតុអ្វីបានជាគាត់ហៅឈ្មោះចំឡែកដូច្នេះ លូប៉ាន នេះក្នុងស្រុកចិន គឺជាឈ្មោះទេវបុត្រដែលធ្វើជាងផ្ទះ ទេវបុត្រនេះត្រូវគ្នានឹងវិស្វករ្ម័ន របស់ហិណ្ឌូ ហើយឈ្មោះនេះមកក្លាយក្នុងស្រុកខ្មែរជាវិស្ណុករ្ម័ន ដែលអ្នកស្រុកធម្មតាហៅថាព្រះពិស្ណុការ ដែលមានក្នុងរឿងបរម្បរាត ៗ មកថាបានសាងនគរវត្ត ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតប្រាសាទនេះជាទេវស្ថាន ហើយប្រហែលជាទីដំកល់សពព្រះបរមវិស្ណុលោកផង ដែលហៅតាមអ្នកស្រុកថាព្រះពិស្ណុលោក ។ គេអាចនឹងច្រឡំបានដោយងាយ អំពីព្រះនាមស្ដេចនឹងជាងគឺ ពិស្ណុលោកនឹងពិស្ណុការ គឺអ្នកដែលឲ្យដំណឹងដល់ ជាវ–តា–កួន ច្រឡំហើយប្រាប់សេចក្ដីដូច្នេះមក យកប្រាសាទដំកល់ព្រះពិស្ណុលោក ទៅជាប្រាសាទដំកល់ព្រះពិស្ណុការវិញដែល ជាវ–តា–កួន គាត់យកទៅប្រែតាមឈ្មោះទេវតាដែលហៅជាភាសាចិន ។
1គំនិតក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាក៏មានទំនងដូចគ្នាដែរ គឺក្នុងព្រះវិហារចិនជាច្រើនគេតែងឃើញរឿងស្ថាននរកនៅក្បែរទ្វារចូល ។
